Determinacja płci

Różne typy determinacji płci zależnej od chromosomów

Determinacja płci – proces prowadzący do powstania osobników jednej z płci.

Rodzaj płci, jaką dany organizm wykształci, jest zależny od sygnału wywoławczego, jakim może być:

• środowisko rozwoju organizmu – płeć u niektórych gatunków kształtowana jest przez czynniki środowiskowe, jest to rodzaj plastyczności fenotypowej (na przykład krokodyle czy żółwie rozwijają płeć w zależności od temperatury inkubacji jaj – temperaturowa determinacja płci).
• środowisko hormonalne, w jakim rozwija się dany organizm – hormonalna determinacja płci.
• obecność chromosomu płci

1. system XY – samce są heterogametyczne, a samice homogametyczne (człowiek),
2. system ZW – samice są heterogametyczne, a samce homogametyczne (ptaki, ćmy),
3. system UV – występuje u mszaków i części glonów, w fazie gametofitu osobniki z chromosomem U wytwarzają komórki jajowe, a osobniki z chromosomem V plemniki,
4. System X0 – samice XX mają parzystą liczbę chromosomów, a samce nieparzystą (brak chromosomu Y) (u większości owadów)

• stosunek liczby autosomów do heterosomów (na przykład muszka owocowa);
• obecność konkretnego genu

1. pojedyncze geny autosomalne determinują płeć (u żab, ryb i wielu roślin)
2. mtDNA zawiera geny warunkujące męską sterylność (geny CMS), DNA jądrowe zawiera geny przywracające męską płodność (restorery) – determinacja cytoplazmatyczna

• liczba kompletów chromosomów – zestaw 1n (haploidalne) warunkuje rozwój samca lub 2n (diploidalne) – samicy. Tj. w wyniku zapłodnienia rozwija się osobnik żeński, a w przypadku braku tejże możliwości powstaje organizm męski danego gatunku. (determinacja haplodiploidalna występuje np. u owadów błonkoskrzydłych – pszczoły, osy)

Sygnał wywoławczy uruchamia kaskadę genów regulatorowych, które następnie wpływają na różne procesy rozwoju, prowadzące do wykształcenia konkretnej płci.